صادرات نفت و گاز و مشتقات و فرآورده های نفتی ایران به افغانستان از گذشته تا به امروز همواره با چالش‌هایی از قبیل؛ رعایت استانداردهای فرآورده های نفتی، قاچاق سوخت و … روبرو کرده است. این‌ها در حالی است که با توجه به مطالبی که در مقاله‌ی قبلی (بررسی ظرفیت‌های افغانستان برای صادرات محصولات نفتی) عنوان داشتیم ظرفیت‌های فوق‌العاده‌ای میان کشورمان و کشور افغانستان در زمینه‌های نفت و گاز و فراورده‌هایشان و محصولات پتروشیمی و پالایشگاهی وجود دارد. افزون بر این توانمندی و ظرفیت‌ها امتیازاتی همچون همسایگی ما با افغانستان، اشتراکات فرهنگی و امثالهم را میتوان افزود. با این وجود روابط پایدار و موفقی میان این دو کشور در حوزه مبادلات سوخت نفت، گاز، بنزین و دیگر مشتقات وجود ندارد و ایران نتوانسته است که در صادرات نفت و گاز و مشتقات آن به افغانستان موفق باشد. در کنار این موارد حتی میتوان عنوان کرد قاچاق سوخت نیز همچنان بسیار فعال ادامه دارد.
در ادامه به بررسی عوامل تاثیر گذار بر عدم موفقیت ایران در صادرات این محصولات به افغانستان و افزایش قاچاق میپردازیم.
دلایل عدم موفقیت صادرات ایران و افغانستان در حوزه سوخت
دلایل مختلفی وجود دارد که باعث عدم موفقیت ایران در صادرات نفت، گاز، بنزین و مشتقات آن به کشور افغانستان شده است. برخی از این دلایل عبارتند از:
1- کیفیت پایین نفت و گاز و بنزین و سوخت‌هایی که از ایران به افغانستان صادر می‌شود:
بارها شنیده‌ایم، سوختی که از ایران به افغانستان صادر می‌شود چه نفت و گازخام و چه فراورده‌های آن اعم از بنزین و گازوئیل و مواد پتروشیمی و… کیفیت بسیار پایینی دارند و پس از بررسی‌های ممکن از طرف افغانستان برگشت خورده است. این مورد هیچگاه به صورت شفاف باز نشده است و هر طرف حرف خود را میزند اما میتوان گفت یا واقعا دولت مردان ایرانی افغانستانی ها را دست کم گرفته‌اند و محصول بی‌کیفیت برایشان ارسال می‌کنند (که اصلا بعید نمی‌رسد) یا افغانستانی‌ها زیر قرارداد میزنند که خود این نیز در بی تدبیری ایرانی‌ها دارد.
2- زیرساخت‌های حمل و نقلی ناکافی:
زیرساخت‌های حمل و نقل و انتقال انرژی به افغانستان به مراتب ناکافی و ضعیف هستند که باعث مشکلات در صادرات نفت و گاز به این کشور شده است. این امر باعث ایجاد محدودیت‌هایی در زمینه مبادلات سوختی دو کشور ایران و افغانستان گشته است که حل تمام کمال آن تنها با همکاری دو جانبه هر دو کشور ممکن خواهد بود. در حال حاضر تنها راه صادرات محصولات نفتی مسیر جاده ای میباشد که خود آن نیز در دسرهایی به همراه دارد.
3- ناپایداری سیاسی:
ناپایداری سیاسی و امنیتی در افغانستان در چند سال اخیر نقش مهمی در ناموفقیت صادرات نفت و گاز ایران به این کشور ایفا کرده است. عدم استقرار وضعیت پایدار در افغانستان باعث شده تا شرایط مناسب برای صادرات نفت و گاز فراهم نشود و بعد از مدتی متوقف شود.
4- رقابت با کشورهای دیگر:
رقابت با کشورهای دیگر در زمینه صادرات نفت، گاز و بنزین به افغانستان نیز موجب شده است که ایران دچار مشکلات در این زمینه شود. به خصوص در سال‌های اخیر که رقبای جدی مانند روسیه وارد عرصه شده اند. البته هنوز ما از نظر جغرافیایی و هزینه حمل و نقل بهترین گزینه هستیم.
5- قاچاق سوخت:
قاچاق سوخت یکی از عوامل مهمی است که باعث عدم موفقیت صادرات نفت و گاز و فراورده‌های آن از ایران به افغانستان می‌شود. نقش قاچاق سوخت در این موضوع، عبارت است از:
الف) رقابت نامشروع: وجود قاچاق سوخت می‌تواند باعث رقابت نامشروع با صادرات رسمی از طریق مسیرهای قانونی شود. این موضوع می‌تواند منجر به کاهش قیمت‌ها و سودآوری صادرات رسمی شود.
ب) کاهش درآمد دولت: قاچاق سوخت باعث کاهش درآمد دولت ایران از فروش نفت و گاز و فراورده‌های آن می‌گردد. این موضوع می‌تواند تأثیر سو و منفی بر صادرات رسمی به کشورهای همسایه نظیر افغانستان داشته باشد.
ج) تأثیر بر بازار: قاچاق سوخت می‌تواند تأثیرات منفی بر بازار و صنعت نفت و فراورده‌های نفتی داشته باشد. این موضوع سبب عدم توسعه و رشد صنعت نفت و گاز در ایران می‌شود و باعث می‌گردد که سوخت‌های بی کیفیت و خارج از استاندارد مورد تایید که از راه قاچاق وارد خاک کشور افغانستان می‌شود فراورده‌های نفتی و کیفیت سوخت ایران را زیر سوال ببرد در حالی که این موضوع هیچ ارتباطی به مبادی رسمی تجاری سوخت و فردارده‌های آن ندارد.
د) تأثیر بر امنیت: قاچاق سوخت می‌تواند تأثیرات منفی بر امنیت منطقه داشته باشد. این فعالیت غیرقانونی می‌تواند منجر به افزایش جرم و جنایات در منطقه گردد.
این عوامل و دلایل مختلف دیگر باعث عدم موفقیت ایران در صادرات نفت، گاز و بنزین به افغانستان شده‌اند.
اظهارات رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی
احمد معروف‌خانی که رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی ایران میباشد در نشستی خبری بیان داشت: «هر از چند گاهی، اخباری از افغانستان منتشر می‌شود که تانکر‌های حامل بنزین صادراتی ایران برگشت داده شده‌است که این اخبار، ناشی از شیطنت‌ها و فضاسازی‌های غلط علیه ایران است.» رئیس هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی همچنین گفت: «در حال حاضر، محصولات ایران ارزان‌ترین فرآورده‌ای است که افغان‌ها امکان دسترسی به آن را دارند، افزون‌بر اینکه مسیر هم بسیار کوتاه و کم هزینه می باشد و این با سودآوری تجاری که از کشورهای شمال کشور افغانستان نظیر ترکمنستان و ازبکستان که به افغانستان فراورده ارسال می کنند، به دست می‌آورد، بیشتر است. منفعت‌های این کشورها باعث جلوگیری از ورود محصولات تولیدات بخش خصوصی ایران می‌گردد. به خاطر اینکه قیمت در این کشور تصاعد یافته و ایجاد محدودیت بشود و بتوانند تا خودشان به منفعت بیشتری برسند.»
ارائه‌ی راهکار
برای حل مشکل صادرات سوختی نفت و گاز و مواد پتروشیمی از ایران به افغانستان، میتوان به راهکارهای زیر برای اقدام، اشاره کرد:
۱- برقراری توافقات دوجانبه: برقراری توافقات دوجانبه بین دولت‌های ایران و افغانستان در زمینه صادرات نفت و گاز و محصولات پتروشیمی می‌تواند به حل این مشکل کمک نماید.
۲- ارتقاء زیرساخت‌های حمل و نقل: ارتقاء زیرساخت‌های حمل و نقل بین دو کشور از جمله بهبود جاده‌ها، راه‌آهن و بنادر می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد و موجب افزایش صادرات این محصولات می‌گردد.
3- رفع موانع تجاری: رفع موانع تجاری و گمرکی بین دو کشور می‌تواند باعث افزایش صادرات شود. تسهیل در روند گمرکی و کاهش مراودات غیرضروری می‌تواند به حل مشکل کمک نماید.
4- ترویج بازاریابی: ترویج بازاریابی و تبلیغات برای محصولات پتروشیمی ایران در بازار افغانستان هم می تواند به عنوان راهکاری مناسب باعث افزایش تقاضا و صادرات گردد.
5- همکاری با سازمان‌های بین‌المللی: همکاری با سازمان‌های بین‌المللی همچون سازمان جهانی تجارت (WTO) و سازمان همکاری اقتصادی (ECO) هم یک یک راه برون رفت از چالش‌ها و مشکلات تجاری کشورمان با دیگر کشورها از جمله افغانستان به شمار می‌رود.
6- مقابله با قاچاق سوخت: مقابله با قاچاق سوخت و ایجاد راهکارهای مناسب برای جلوگیری از این فعالیت غیرقانونی، می‌تواند به تسهیل صادرات نفت و گاز و فراورده‌های آن از ایران به افغانستان کمک کند و باعث تقویت صنعت نفت و گاز در این منطقه شود.
7- ارتقای کیفیت محصولات سوختی صادراتی ایران: و اما مهمترین راه حل برای ایجاد ثبات در ارسال سوخت نفت و گاز و بنزین و محصولات پتروشیمی از ایران به افغانستان بهبود کیفیت تولیدات و نظارت کیفی آن‌هاست تا مشکلات و ناکامی های گذشته از بین رفته و روابطی مطلوب و مناسب شکل گیرد.
با اجرای این راهکارها، مشکلات صادرات سوخت نفت و گاز و مواد پتروشیمی از ایران به افغانستان قابل حل خواهد بود.
بدون دیدگاه