زعفران ایران، طلای سرخ با شهرت جهانی و کیفیتی بی‌نظیر که قرن‌هاست به عنوان میراث گران‌بهای ایران شناخته می‌شود، امروزه با چالشی بی‌سابقه روبرو شده است. جایگاه ایران به عنوان بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده زعفران در جهان (با سهم تولید حدود ۹۰ درصد و سهم صادراتی 12 درصد) تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله تحریم‌های اقتصادی، ضعف در بازاریابی جهانی و مهم‌تر از همه، رشد روزافزون رقیبی نوظهور به نام افغانستان، در معرض خطر قرار گرفته است.
کیفیت بی‌مانند زعفران ایرانی، سرمایه‌ای ملی
زعفران ایران به دلیل شرایط اقلیمی منحصر به فرد مناطق کشت، به ویژه در خراسان، و دانش سنتی کشاورزان، از عطر، طعم و رنگی استثنایی برخوردار است که آن را در بازارهای جهانی متمایز کرده است. همچنین جالب است بدانید کشت زعفران به طور طبیعی در هر اقلیمی راحت نخواهد بود و به صورت گلخانه‌ای دشوار بوده و هزینه بالایی دارد. در نتیجه ایران از این جهت از مزیتی بخوردار است که به سادگی قابل تقلید نخواهد بود و میتواند زعفران با بهترین کیفیت ممکن تولید کند.
این کیفیت بالا همواره باعث تقاضای زیاد برای زعفران ایرانی بوده و این محصول را به یکی از مهم‌ترین کالاهای صادراتی غیرنفتی ایران تبدیل کرده است. حفظ این جایگاه و کیفیت، نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از جنبه فرهنگی و هویتی نیز برای ایران اهمیت حیاتی دارد.
چالش‌های صادراتی زعفران: تحریم، قاچاق و رقابت نابرابر
تحریم‌های اقتصادی، مسیر صادرات مستقیم زعفران ایران به بسیاری از بازارهای اصلی مانند آمریکا و عربستان سعودی را مسدود کرده و هزینه‌های جانبی صادرات را به شدت افزایش داده است. تعرفه‌های گمرکی بالا برای ورود زعفران ایران به بازارهای کلیدی مانند چین (۳۸ درصد) و هند (حدود ۱۴ درصد) در مقایسه با تعرفه صفر درصدی برای زعفران افغانستان در همین بازارها، رقابت را برای صادرکنندگان قانونی ایرانی بسیار دشوار کرده است.
در این میان، پدیده قاچاق زعفران ایرانی به معضلی جدی تبدیل شده است. آمارها نشان می‌دهند که حجم قابل توجهی از زعفران ایران (تخمین‌ها تا ۱۰۰ تن در سال یا حتی ۱۰ تن در ماه) به صورت غیرقانونی از مرزها خارج می‌شود. بخش عمده‌ای از این زعفران قاچاق، سر از افغانستان در می‌آورد.
زعفران افغانستان: رشدی بر پایه طلای سرخ ایران؟
افغانستان در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زمینه کشت زعفران انجام داده و تولید خود را افزایش داده است (از حدود ۳ تن به ۵ تن و طبق برخی آمارها تا ۲۰ یا حتی ۴۰ تن) و حتی توانسته طبق آمار 10 درصد از بازار صادراتی را در جهان در دست بگیرد. با این حال، نکته نگران‌کننده، اختلاف فاحش میان آمار تولید و صادرات زعفران از افغانستان است. در حالی که تولید رسمی این کشور محدود است، گزارش‌ها حاکی از صادرات حدود ۸۰ تا ۹۰ تن زعفران با برند افغانستان است. این ارقام به وضوح نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از زعفران صادراتی افغانستان، در واقع همان زعفران قاچاق شده ایرانی است که پس از بسته‌بندی مجدد، با نام و برند افغانستان به بازارهای جهانی عرضه می‌شود. این موضوع توسط مقامات و اتحادیه‌های صادرکنندگان زعفران ایران نیز تایید شده است.
دور زدن تحریم‌ها به قیمت از دست رفتن برند ملی
صادرات زعفران ایرانی با نام افغانستان، اگرچه ممکن است برای برخی تجار راهکاری برای دور زدن تحریم‌ها و کسب سود شخصی کوتاه‌مدت به نظر برسد، اما در بلندمدت، ضربه‌ای جبران‌ناپذیر به هویت ملی و برند جهانی زعفران ایران وارد می‌کند. این روند باعث می‌شود که به تدریج نام افغانستان به عنوان تولیدکننده اصلی زعفران باکیفیت در ذهن مصرف‌کنندگان جهانی تثبیت شود و برند اصیل ایرانی به فراموشی سپرده شود. کارشناسان هشدار می‌دهند که اگر این روند ادامه یابد، تا ۱۰ سال آینده ممکن است زعفران در جهان به نام افغانستان شناخته شود. علاوه بر خود زعفران، قاچاق پیاز زعفران ایرانی به افغانستان نیز این خطر را تشدید می‌کند و به توانمندسازی رقیب کمک می‌کند.
زنگ خطر برای آینده طلای سرخ
از دست رفتن جایگاه زعفران ایرانی در بازارهای جهانی، تنها یک ضرر اقتصادی نیست، بلکه خدشه‌ای به یک میراث فرهنگی و کشاورزی دیرینه است. بقای زعفران ایران به عنوان برند برتر جهانی نیازمند اقدامات فوری و هماهنگ است. این اقدامات باید شامل موارد زیر باشد:
- مبارزه جدی با قاچاق: تقویت نظارت مرزی و برخورد قاطع با شبکه‌های قاچاق زعفران و پیاز آن.
- تسهیل صادرات قانونی: کاهش بوروکراسی، رفع موانع ارزی (مانند تعهد ارزی با نرخ دستوری) و ارائه مشوق‌های صادراتی برای صادرکنندگان قانونی.
- دیپلماسی اقتصادی فعال: مذاکره با کشورهای هدف برای کاهش تعرفه‌های گمرکی و ایجاد تسهیلات تجاری.
- برندسازی و بازاریابی جهانی: سرمایه‌گذاری بر روی ایجاد یک برند ملی قدرتمند و بازاریابی علمی و هدفمند برای معرفی کیفیت و اصالت زعفران ایرانی در سطح بین‌المللی.
- حمایت از کشاورزان: ارائه آموزش‌های نوین، حمایت در برابر تغییرات اقلیمی و کمک به افزایش بهره‌وری و حفظ کیفیت محصول.
اگر امروز برای حفظ طلای سرخ ایران اقدامی نشود، فردا دیر خواهد بود و شاهد افول یکی از ارزشمندترین سرمایه‌های ملی خود در بازارهای جهانی خواهیم بود. این مسئولیت بر عهده دولت، صادرکنندگان و تمامی دست‌اندرکاران این صنعت است تا از این میراث گران‌بها پاسداری کنند.
بدون دیدگاه